Standardy regulujące działalność szkoleniową

Działalność instytucji edukacyjnych jest regulowana przez akty prawne. Natomiast treści edukacyjne są określane poprzez podstawy programowe, na podstawie których opracowywane są programy nauczania. W przypadku działalności szkoleniowej tylko niektóre typy szkoleń posiadają podstawy programowe (np. szkolenia BHP, szkolenia związane z uzyskiwaniem uprawnień).

W przypadku szkoleń wymagających akredytacji, organizacje akredytujące zwykle określają podstawy programowe, a w przypadku np. producentów oprogramowania – całe programy łącznie z materiałami szkoleniowymi (książki, notatniki, a nawet długopisy). Warunki akredytacji mogą także określać kompetencje trenerów (np. Microsoft wymaga przy niektórych szkoleniach odpowiedniego certyfikatu trenera) oraz wymuszać rozwiązania organizacyjne firm szkoleniowych. W przypadku akredytowanych kursów językowych narzucana jest zwykle metodyka, podręczniki i materiały pomocnicze.

W przypadku wymienionych grup szkoleń, metodą weryfikacji jest często niezależny egzamin. Analiza jego zdawalności pozwala na relatywnie łatwą ocenę jakości prowadzonych szkoleń. Jednak dla znaczącej części szkoleń takie regulacje, ani proste formy oceny nie istnieją lub nie ma obowiązku ich stosowania. W tej grupie można oczekiwać znacznie większego zróżnicowania jakości niż w przypadku wcześniej wymienionych typów szkoleń.

Brak punktu odniesienia jest niekorzystny dla klientów, którzy nie posiadając jeszcze kompetencji z danego obszaru muszą wybrać dostawcę usług szkoleniowych. Coraz więcej instytucji szkoleniowych prezentuje programy szkoleń na stronach internetowych. Jednak nie mogą one stanowić w pełni wiarygodnej informacji, ponieważ powszechne jest zjawisko kopiowania fragmentów lub całych programów innych instytucji. Ponadto wskazanie szkolenia w ofercie nie oznacza, że instytucja ma już doświadczenia z danym tematem, a nawet, że posiada kompetentnych trenerów. W tej sytuacji potrzebny jest wskaźnik, który pozwoli klientom łatwo odnaleźć rzetelne firmy szkoleniowe. Jednym z możliwych rozwiązań jest opracowanie standardu prowadzenia instytucji szkoleniowych.

Komitet techniczny ISO/TC 232 Usługi kształcenia poza edukacją formalną podjął w 2007 roku próbę ustanowienia standardu realizującego wspomniany cel. W 2010 r. została opublikowana norma ISO 29990:2010 Usługi kształcenia dla nieformalnej edukacji i szkoleń – podstawowe wymagania dla dostawców usług. Norma ta została w 2014 r. uzupełniona o kolejną – ISO 29991:2014 Usługi nauki języków poza edukacją formalną – wymagania[1].

Norma ISO 29990 składa się z 4 rozdziałów: 1. Zakres, 2. Terminy i definicje, 3. Proces kształcenia, 4. Zarządzanie instytucją szkoleniową. Wykorzystuje ona podstawowe rozwiązania znane z norm systemów zarządzania, jak: przegląd zarządzania, audyt, działania korygujące i zapobiegawcze.

Określono także wymagania związane z działalnością szkoleniową, w tym m.in.:

• określanie potrzeb interesariuszy i wynikających z przepisów,
• projektowanie usług,
• dostarczanie usług,
• monitorowanie,
• ocena efektów uczenia,
• ocena świadczonych usług.

Zaletą normy jest jej kompatybilność z ISO 9001, dzięki czemu firma budująca swój system w oparciu o standardy międzynarodowe może łatwo dodać kolejne procedury. Do wad zaliczyć należy dążenie do uniwersalności zapisów, które spowodowało, że niektóre z nich są ogólne i mogą budzić trudności interpretacyjne. Popularność norm ISO 9001 pośród firm szkoleniowych jest niewielka. Jedynie niektóre duże polskie firmy szkoleniowe posiadają certyfikowane systemy. Wobec niewielkiego wpływu ISO 9001 na sprzedaż w działalności szkoleniowej można oczekiwać, że również standard ISO 29990 nie zdobędzie dużej popularności.

Próbę opracowania własnego standardu podjął także Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie. Miał on w założeniu ułatwić uregulowanie rynku szkoleń współfinansowanych z funduszy UE. W praktyce, jeśli standard przyjmie się na rynku, może on przyczynić się do uregulowania całego rynku szkoleń. Prace nad Małopolskimi Standardami Usług Edukacyjno-Szkoleniowych (MSUES) podjęto w 2010 r. Na bazie doświadczeń z krajów Europy Zachodniej oraz konsultacji z wiodącymi firmami szkoleniowymi w Małopolsce opracowano i wydano w 2012 r. pierwszą wersję MSUES (tab. 1). W odróżnieniu od norm ISO, MSUES są dostępne za darmo w internecie wraz z obszernym przewodnikiem do wdrażania [Przewodnik… 2012].

Tab. 1. Wymagania MSUES

Źródło: [Przewodnik… 2012, s. 16-23].

W normie poszczególne punkty wymagań nazwano standardami, natomiast szczegółowe postanowienia – wskaźnikami, co wprowadza niejednoznaczność terminologiczną. Dla każdego punktu wymagań określono podpunkty szczegółowo definiujące działania, które instytucja szkoleniowa powinna podjąć. Określono dwa rodzaje postanowień: obowiązkowe oraz dobrowolne. Certyfikacja obejmuje tylko postanowienia obowiązkowe. Pozostałe są rodzajem przewodnika do doskonalenia systemu.

Norma szczegółowo określa wymagania, co jest jej zaletą. Przykładowo postanowienie 8.1. dotyczące wymagań wobec kadry szkoleniowej określa, że:

Każda z osób należących do kadry szkoleniowej instytucji spełnia co najmniej jeden z wymienionych poniżej warunków:

• ukończyła trwający min. 60 godzin kurs dydaktyczny lub przygotowujący do kształcenia dorosłych, tj. służący rozwojowi kompetencji zbliżonych do następujących: rozumienie sytuacji uczących się dorosłych, definiowanie celów edukacyjnych, projektowanie programu szkolenia, klarowne prezentowanie wiedzy, stosowanie aktywizujących metod nauczania,
• dysponuje przyznanym przez zewnętrzną instytucję certyfikatem potwierdzającym posiadanie kompetencji zbliżonych do wymienionych powyżej,
• posiada 750 godzin doświadczenia w zakresie edukacji osób dorosłych,
• posiada specjalistyczne wykształcenie i min. 5-letnie doświadczenie zawodowe w danej dziedzinie oraz prowadzi kształcenie wyłącznie w formie wykładowej.

Równie szczegółowe są inne postanowienia dotyczące np. warunków prowadzenia zajęć i harmonogramu. W przypadku niektórych wymagań dopuszczone są odchylenia, jeśli jest to uzasadnione specyficzną formą pracy wynikającą z przyjętych celów i metod kształcenia. Szczegółowe określenie wymagań wobec trenerów, organizacji zajęć czy organizacji działalności instytucji szkoleniowej może powodować trudności podczas wdrożenia. Z drugiej strony wymagania te są jednoznaczne i organizacja wdrażając standard może samodzielnie łatwo ocenić ich spełnienie.

Inaczej niż w ISO 29990, w MSUES nie wprowadzono pojęć audytu, działań korygujących i zapobiegawczych czy przeglądu zarządzania. Mniejszy nacisk położono na formalną stronę dokumentacji. Natomiast szerzej potraktowano kwestie merytoryczne związane z przygotowaniem i realizacją szkoleń. Uwzględniono przy tym kompatybilność z dokumentami europejskimi w zakresie edukacji w zakresie ram kształcenia.

Polska Izba Firm Szkoleniowych podjęła inicjatywę opracowania własnego standardu. Został on opublikowany na stronie PIFS w 2013 r. Jego wymagania obejmują: zarządzanie jakością usługi szkoleniowej, proces świadczenia usług, kompetencje kadry szkoleniowej oraz organizację i logistykę szkoleń. Zostały one opisane w formie krótkich wymagań pozbawionych opisu możliwych dróg ich wdrożenia. Ogranicza to przydatność standardu, szczególnie wobec rozbudowanej i bardziej przyjaznej formy MSUES.

Normy dotyczące prowadzenia działalności szkoleniowej są nowością na rynku. Niewiele organizacji wdrożyło je, wobec czego populacja jest niewielka. Zarówno firmy szkoleniowe, konsultanci, jak i organizacje certyfikujące gromadzą dopiero doświadczenia. Do końca 2014 r. nie ukazały się żadne badania naukowe poświęcone skutkom wdrożenia omawianych norm.