Pojęcie jakości przed rewolucją przemysłową

Pojęcie jakości przed rewolucją przemysłową

Źródeł pojęcia jakości wyrobów i usług szukać należy w początkach wymiany handlowej. Początkowo była ona związana z kontrolą kupowanych dóbr, a później także pieniądza (kruszcu, monet) [K. Szczepańska 2010, s. 67]. Z czasem następowała formalizacja zasad działania rynku, w tym również kwestii jakościowych, czego przykładem mogą być postanowienia kodeksu Hammurabiego dotyczące wznoszenia budowli (art. 228-233), budowy łodzi (art. 234-237) czy działalności rolniczej (art. 42) [Kodeks... 1996]. Należy przy tym zauważyć, że jakość w tym pierwotnym rozumieniu wiązała się ściśle z cechami definiującymi dobry produkt, np. stabilny dom, szczelna łódź czy właściwie uprawiane pole. Podobny charakter miały przepisy dotyczące kontroli jakości produktów w starożytnych Chinach. Zachowane dokumenty z czasów dynastii Shang (XVI-XI w. p.n.e.) oraz Zhou (XI-VII w. p.n.e.) wskazują na istnienie struktur odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg produkcji rzemieślniczej oraz nadzór nad jakością produktów [R. Karaszewski 2006, s. 86-91]. 

Pojęcie jakości pojawiło się w pracach filozofów w starożytnej Grecji w V-IV w. p.n.e. Jakość była wówczas postrzegana jako zbiór cech badanego obiektu. Platon wiązał ją z poziomem doskonałości. Natomiast Arystoteles ujmował inaczej, traktując jakość jako definicję obiektu (to co stanowi, że przedmiot jest tym przedmiotem, a nie innym). Koncepcje Platona i Arystotelesa zostały przyjęte i rozpowszechnione w kulturze zachodniej [Zarządzanie przez jakość. Koncepcje... 2011, s. 70]. Arystoteles stwierdził, że nie można zdefiniować pojęcia dobrej jakości w taki sposób, aby opisywało ono każdy produkt. Jego zdaniem taka ogólna definicja nie może istnieć ze względu na różne zastosowania produktów, a także różne cele ich wykorzystania. Zatem w niektórych przypadkach niemożliwe jest użycie jednej definicji jakości nawet dla jednego produktu, gdy może on służyć różnym celom. Natomiast w przypadku oceny ludzi i ich zachowań, także w organizacji, Arystoteles postulował szersze spojrzenie, a nie tylko ocenę wybranych łatwo mierzalnych cech. Tak więc istotne były dla niego zarówno intelekt, jak i rozwój, zachowania społeczne oraz etyka postępowania [J. Burnett 1967, s. 25]. 

Niezależnie rozwijała się wschodnia idea jakości życia, która od początku związana była z dążeniem człowieka do doskonałości. Pierwszym zachowanym jej przykładem jest chińska Księga drogi i cnoty pochodząca prawdopodobnie z IV lub III w. p.n.e. Występuje w niej pojęcie doskonałości oraz drogi, która do niej prowadzi. Autor nie porusza kwestii jakości dóbr materialnych, jednak współczesne postrzeganie jakości w kulturze wschodniej stanowi rozwinięcie jego myśli [Lao Tzu 2008]. 

Do czasów rewolucji przemysłowej, definicja jakości oparta na doskonałości była w dużej mierze wystarczająca zarówno dla producentów, jak i rynków. Poziom doskonałości, będący punktem odniesienia dla oceny konkretnych produktów, generował wprawdzie nadmierne koszty dla przedsiębiorców (nadjakość), jednak równocześnie pozwalał na osiągnięcie zadowolenia klientów w długim okresie. Rozważania na temat uniwersalnej definicji były prowadzone przez filozofów (Kartezjusz, Kant), jednak nie miały bezpośredniego przełożenia na praktykę gospodarczą [R. Karaszewski 2005, s. 17]. 

Zobacz także:

Pełna wersja tekstu z przypisami została opublikowana w książce: S. Wawak, Koncepcja oceny systemu zarządzania jakością w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo UEK, Kraków 2018