Tekst jest fragmentem publikacji: Kierunki rozwoju badań w zarządzaniu jakością, Management and quality - Zarządzanie i jakość, Vol. 4, No. 2
Dziedzina zarządzania jakością cieszy się zainteresowaniem badaczy od wielu dziesięcioleci. Mimo znaczącej liczby publikacji wciąż pojawiają się nowe problemy, techniki oraz podejścia badawcze. Rocznie, tylko w renomowanych czasopismach dedykowanych problematyce jakości, publikowanych jest ponad 1000 artykułów. Uniemożliwia to bycie na bieżąco ze wszystkimi tematami. Niejednokrotnie badania dotyczące tych samych kwestii podejmowane są w różnych częściach świata. Łatwo także może umknąć informacja o nowych, obiecujących obszarach badań. Pomocą dla badaczy mogą być systematyczne przeglądy literatury (SLR), które dostarczają przekrojowej wiedzy dotyczącej wybranych obszarów. Jednak w praktyce przeglądy typu SLR są ograniczone do ok. 100 artykułów. To zaledwie 10% rocznego przyrostu publikacji. Rozwiązaniem mogą być metody eksploracji tekstu (ang. textmining), które w zautomatyzowany sposób mogą wykryć nowości i istotne zmiany.
Krótkie nazwy klastrów nie w pełni oddają istotę kierunków badań, które opisują. Dlatego w ramach dyskusji przedstawione zostaną szersze wyjaśnienia oparte na analizie pełnych tekstów artykułów. Ze względu na ograniczenia, zaprezentowane zostaną wybrane, najważniejsze ustalenia badaczy. Wskazane zostaną także ich powiązania z wcześniej opisanymi trendami oraz przypuszczenia dotyczące ich dalszego rozwoju
Zaangażowanie pracowników
Zaangażowanie pracowników jest jedną z zasad zarządzania jakością. Jednak dotychczas znaczna część badań nie bez przyczyny była zorientowana na przywództwo. Jak pokazują badania, zaangażowanie pracowników rośnie, jeśli przywódcy wspierają współpracę oraz dzielenie się wiedzą między podwładnymi (Talebzadeh & Karatepe, 2019) . Z kolei zaangażowanie poprzedza wzrost wydajności. Lappalainen i in. (2019) odkryli, że cechy pracowników, takie jak: myślenie analityczne, ekstrawertyzm, myślenie systemowe, asertywność, zdolności przywódcze, są znacznie lepszymi predykatorami zaangażowania niż czynniki środowisko. Oznacza to, że choć przywództwo ma kluczową rolę w angażowaniu pracowników, to jednak jest ograniczane przez cechy poszczególnych osób. Stanowi to przyczynek do trwającej wiele lat dyskusji czy można kulturę TQM skutecznie wdrożyć w każdej organizacji, niezależnie od cech poszczególnych pracowników. Warto także zauważyć istotną zmianę wpływającą na sposób angażowania pracowników. Już w najbliższych latach pracownicy pokolenia Y będą najliczniejszą grupą w organizacjach. Jak pokazują badania Chang i in. (2021), to wymaga zastosowania nowych podejść, bowiem jednym z najistotniejszych czynników powodujących zaangażowanie w pokoleniu Y jest satysfakcja z wykonywania określonych zadań, a nie poczucie obowiązku czy poświęcenie.
Predykcja występowania problemów
Nowoczesne technologie informatyczne pozwalają na uzyskanie informacji o potencjalnych problemach lub niezgodnościach zanim one wystąpią. Predykcja zdarzeń jest jednym z elementów jakości 4.0. Badacze wskazują, że zastosowanie uczenia maszynowego lub sieci neuronowych umożliwia uruchomienie reakcji zanim pojawią się negatywne skutki. Znajduje to zastosowanie w utrzymaniu ciągłości działania maszyn i urządzeń. Producenci wyposażają urządzenia w systemy czujników przekazujące na bieżąco dane. Dzięki temu serwisanci mogą odwiedzić klienta zanim jeszcze ten dostrzeże awarię (Kaparthi & Bumblauskas, 2020). Podobne rozwiązania stosowane są w przemyśle do wykrywania stanów bezpośrednio poprzedzających wystąpienie niezgodności (Acernese i in., 2021) oraz maksymalizacji przepustowości i wykorzystania maszyn (Amrita i in., 2020). Jednak zastosowania nie ograniczają się jedynie do przemysłu. Coraz szerzej sieci neuronowe są wykorzystywane w medycynie do przewidywania pogorszenia stanu zdrowia pacjentów lub ich negatywnej reakcji na określone terapie (Yang & Cheng, 2021). Należy w najbliższych latach oczekiwać znaczącego wzrostu liczby badań w tym zakresie. Ze względu na skuteczność technik predykcji w działaniach zapobiegawczych oraz coraz mniejsze bariery technologiczne, będą one obejmować coraz to nowe rodzaje organizacji, produktów i usług.
Zarządzania odpadami
Załamanie rynku handlu opadami w ostatnich latach spowodowało, że kolejne kraje odczuwają coraz większe problemy spowodowane nadmiarem odpadów, które często mimo sortowania, nie nadają się do powtórnego użycia. Praktyka eksportu odpadów do krajów rozwijających się została słusznie uznana za greenwashing. W tej sytuacji konieczne staje się wypracowanie rozwiązań, które rzeczywiście, a nie tylko na papierze doprowadzą do ograniczenia ilości generowanych odpadów. W badanych czasopismach problem ten był analizowany na poziomie poszczególnych przedsiębiorstw lub gałęzi przemysłu. Interesującą propozycją jest rozszerzenie koncepcji zarządzania odchudzonego oraz mapowania strumienia wartości na obszar postępowania z odpadami, również po opuszczeniu przez nie terenu organizacji (Hedlund i in., 2020).
Audyt systemu zarządzania
Audyty systemów zarządzania są, wydawałoby się, narzędziem bardzo dobrze poznanym i opisanym. Opracowano normy wspierające prowadzenie audytów i znane są dobre praktyki. Jednak rosnąca złożoność organizacji, coraz większa integracja systemów oraz nowe technologie stawiają przez audytorami coraz to nowe wyzwania. Nowi audytorzy napotykają w organizacjach posiadających klika certyfikowanych systemów zarzadzania na wysoki próg wejścia, którego pokonanie wymaga znaczącego poszerzenia wiedzy w wielu obszarach. Badacze zwracają uwagę, że zasady audytu prezentowane m.in. w normie ISO 19011 nie są wystarczającym wsparciem, dlatego konieczne jest opracowanie bardziej szczegółowych narzędzi wspierających (Abuazza i in., 2019). Badacze skupiają się także na krytycznej ocenie poprawności prowadzenia audytów. Wykazano, że satysfakcja audytowanych zależy od kompetencji audytora, wprowadzenia atmosfery współpracy oraz skupienia na usprawnieniach biznesu, podczas gdy koncentracja na wymaganiach normy jest jedynie czynnikiem higieny (Lenning i in., 2022). Ponadto prawidłowa realizacja programu audytów zależy od właściwego ustalenia celów, czynników ryzyka i szans oraz nastawienia do ciągłego doskonalenia procesu programowania (Melo Filho i in., 2021).
Transformacja cyfrowa
Transformacja cyfrowa jest jednym z filarów przemysłu 4.0. Badania pokazują, że nawet w dobrze rozwiniętych gospodarczo krajach przedsiębiorstwa napotykają na znaczące bariery transformacji wynikające z konieczności dostosowania kultury i umiejętności, infrastruktury i technologii oraz zmian zasad funkcjonowania całego ekosystemu. Wprowadzenie tych zmian wymaga synchronizacji pomiędzy podmiotami, a także między biznesem a administracją publiczną. Stąd postulat stworzenia rozwiązań prowadzących do koordynacji zmian w poszczególnych regionach lub krajach (Brunetti i in., 2020). Inne badania pokazują, że dostęp do danych partnerów biznesowych oraz klientów ma kluczowe znaczenie dla skuteczności wdrażania przemysłu 4.0 oraz podnoszenia efektywności przedsiębiorstw. Przyspiesza także procesy innowacyjne dzięki precyzyjnej znajomości potrzeb i możliwości, a także zmniejszeniu liczby nietrafionych projektów zmian (Grandinetti i in., 2020).
Miejsce ekologii w zarządzaniu jakością
Mimo ścisłego związku między zarządzaniem jakością a zarządzaniem środowiskowym, widocznego chociażby w normach ISO, badane czasopisma nie poświęcają dużo miejsca problemom ekologii. Ujawnianie w ostatnich latach praktyk greenwashingu oraz rosnąca świadomość ekologiczna powodują zmianę kursu. Badania pokazują, że udawanie zachowań proekologicznych prowadzi w dłuższym okresie do pogorszenia wizerunku przedsiębiorstw. Jednak ze względu na asymetrię informacji, w krótkim okresie prowadzi do błędnych decyzji konsumentów i powoduje szkody dla środowiska (Chen i in., 2020). Zachowania proekologiczne konsumentów znacząco różnią się pomiędzy krajami, a także pomiędzy grupami wiekowymi. Nie jest zaskoczeniem, że większym zainteresowaniem produkty ekologiczne cieszą się wśród młodzieży (Amoako i in., 2020). Świadome znaczenia ekologii przedsiębiorstwa dążą do minimalizacji swojego negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Sprzyjają temu nowoczesne technologie związane z przemysłem 4.0 w obszarze m.in. logistyki oraz zrównoważonego rozwoju (Umar i in., 2021).
Przemysł 4.0
Przemysł 4.0 jest ściśle powiązany z wyzwaniami dla zarządzania jakością. Olbrzymia ilość gromadzonych i analizowanych danych, znaczące zmiany technologiczne czy powrót do neotayloryzmu powodują, że specjaliści ds. jakości w przedsiębiorstwach stają wobec zupełnie nowych wymagań. Stąd rosnąca liczba publikacji także w odniesieniu do słabo jeszcze zdefiniowanej koncepcji jakości 4.0.
Należy zauważyć, że aktywność badawcza dotycząca przemysłu 4.0 nie rozkłada się równo pomiędzy kraje, a nawet nie widać jej związku z ich poziomem rozwoju. Na rysunku 4 przedstawiono kraje, w których prowadzono badania dotyczące omawianej kwestii. W niektórych badaniach uczestniczył więcej niż jeden kraj. Największą aktywność widać w Indiach i Brazylii. Kraje rozwinięte pojawiają się dopiero na dalszych miejscach.
Wśród artykułów odwołujących się bezpośrednio do przemysłu 4.0 lub jakości 4.0 w tytule lub abstrakcie wyróżniono kilka grup tematycznych. Do najczęściej poruszanych przez badaczy tematów należą:
- ocena dostosowania metod jakości do przemysłu 4.0 (13 art.),
- ocena gotowości wdrożenia przemysłu 4.0 (10 art.),
- problemy wdrażania przemysłu 4.0 (6 art.),
- definiowanie jakości 4.0 i rozważania teoretyczne (5 art.),
- ocena koncepcji przemysłu 4.0 (4 art.).
W pozostałych artykułach poruszano m.in. kwestie gotowości wdrażania koncepcji jakości 4.0, dostosowania systemów zarządzania jakością do przemysłu 4.0, metod utrzymania maszyn oraz aspektów informatycznych. W przypadku kilku artykułów odniesienie do przemysłu 4.0 w tytule nie miało istotnego przełożenia w tekście, a było jedynie frazą mającą przyciągnąć czytelnika. Uwagę zwraca skupienie autorów na wstępnych badaniach, tj. ocenie, próbie definiowania. Pozwala to wnioskować, że granice tego obszaru dopiero są określane i stanowi on nowe atrakcyjne pole do prowadzenia badań.
Podsumowanie
Przegląd wybranych nowych kierunków rozwoju badań w zarządzaniu jakością pokazuje, że zainteresowania badaczy są w dużej mierze stabilne i skupiają się na znanych już trendach. Jednocześnie wyróżniono 6 kierunków badań, które rozszerzają dotychczas analizowaną tematykę. Dwa z nich w dużej mierze wiążą się z nowymi wyzwaniami dla zarządzania jakością związanymi z koncepcją przemysłu 4.0. Przegląd całej bazy analizowanych czasopism pod kątem zainteresowania przemysłem 4.0 oraz jakością 4.0 wykazał, że budzi on rosnące zainteresowanie badaczy, jednak badania znajdują się na wczesnym etapie.
Przyjęta metoda badawcza pozwoliła rozszerzyć listę analizowanych czasopism w stosunku do poprzedniego badania, ale równocześnie posiada własne ograniczenia. Podstawowa część badania została oparta na analizie abstraktów, których treść może nie odzwierciedlać całkowicie pełnych tekstów artykułów. W celu zmniejszenia tego czynnika ryzyka, dla każdego wybranego do analizy klastra dokonano przeglądu pełnej treści artykułów. Korzystanie z abstraktów eliminuje z badania te artykuły, w których streszczenia zostały napisane bardzo ogólnikowo i krótko. Algorytm może mieć wówczas problem z interpretacją ich treści. Zwiększenie liczby analizowanych czasopism pozwoliło na zmniejszenie wpływu innego ograniczenia, tj. zależności tematyki publikacji od preferencji komitetów redakcyjnych czasopism. Nie zostało ono jednak całkowicie wyeliminowane.
Źródło obrazu: pixabay.com